Artikel angst voor braken

Het verlammende monster dat emetofobie heet

Je kent haar wel, die vriendin die altijd op het laatste moment afzegt voor een etentje of dag in het pretpark. Geen oppas voor haar kleine zusje, is het standaard verhaal. Moedeloos word je ervan. Je krijgt haar maar niet mee. Maar hoe denk je erover als je weet dat zij in paniek raakt bij het idee misschien over te moeten geven door een griepvirus dat ze oploopt in het pretpark of restaurant? Wat je nog niet weet, is dat ze lijdt aan emetofobie.

1) Emetowat?!

Overgeven of iemand zien overgeven. Niemand wordt er echt heel vrolijk van. Voor mensen met een overgeeffobie, in vaktermen emetofobie, beheerst de angst voor het overgeven of iemand anders te zien overgeven, hun leven. Zij ervaren door angst lichamelijke sensaties als hartkloppingen, zweten, kortademigheid, spanning en misselijkheid terwijl daar geen reden voor lijkt te zijn. Het hoofdkenmerk van emetofobie, angst voor overgeven, wordt door de lichamelijke sensaties versterkt omdat misselijkheid een symptoom is van angst. De misselijkheid zorgt voor een nog grotere angst en zo belanden mensen met emetofobie in een vicieuze cirkel waar ze niet uitkomen.

Emetofobie komt veel voor. Als je een emetofoob vraagt wat hij of zij het lastigst vindt aan de fobie, krijg je waarschijnlijk te horen: ‘’Ik denk dat ik de enige ben die dit heeft.’’ Toch wijzen de cijfers anders uit. Meer dan 9% van de algemene bevolking is bang voor misselijkheid of overgeven. Zoek op Google naar ‘emetofobie’ en je vindt tal van ervaringsverhalen. Verhalen van mensen die bang zijn voor misselijkheid of overgeven en in het dagelijks leven alles doen om deze confrontatie te vermijden. Omdat emetofobie een relatief onbekende fobie is, worden mensen met deze stoornis niet altijd serieus genomen. Ook niet door hun omgeving. Toch kampen zodanig veel mensen met deze fobie, dat het over serieuze percentages gaat.

In de media wordt steeds meer aandacht besteed aan emetofobie. In deze aflevering van Je Zal Het Maar Hebben, volgt Valerio Zeno Regina. Zij lijdt aan een ernstige vorm van emetofobie.

(H)erkenning

Doctor Wiljo van Hout en professor Theo Bouwman, verbonden aan de Rijksuniversiteit Groningen, zijn een van de weinige wetenschappers in de wereld die onderzoek doen naar emetofobie. Therapeuten en huisartsen zijn zelfs niet altijd bekend met deze fobie. Emetofoben zijn op zoek naar (h)erkenning. Hoewel emetofoben vaak veel weten over emetofobie, is er vast nog een hoop te leren over deze fobie. Laten we allereerst eens beginnen met de feiten, cijfers en fabels.

2) Feiten, cijfers en fabels

Dominique Huzen is cognitief gedragstherapeut en behandelt cliënten met emetofobie.

Wat zijn de oorzaken voor het ontstaan van emetofobie bij mensen?

Volgens Dominique is dat per persoon heel verschillend. ‘’Er is wel een hele grote groep die het van kleins af aan al heeft. Welke gebeurtenis de aanleiding is voor het ontwikkelen van deze angst, is niet altijd duidelijk. Iedereen zal in z’n jongere jaren wel eens hebben moeten overgeven.’’ Het ontwikkelen van deze angst gaat vaak gepaard met een nare ervaring. ‘’Stel dat je wordt opgenomen in het ziekenhuis en daar zeer regelmatig moet overgeven. Dan zou die gebeurtenis een nare ervaring kunnen zijn die aanleiding is voor de ontwikkeling van emetofobie. Dat kan de oorzaak zijn. Maar het kan ook dat iemand z’n jongere zusje ooit heeft zien overgeven, daar een naar gevoel van kreeg en vanaf dat moment bang werd voor overgeven. Angst is iets ongrijpbaars. Dat maakt het lastig duidelijk in beeld te krijgen wat de oorzaak is voor het ontwikkelen van emetofobie.’’

Wat waren de oorzaken bij cliënten die jij behandeld hebt?

Jaren geleden behandelde Dominique een jongen van zestien. ‘’Hij zat toen in havo 4. Hij was voortdurend bang om ziek of onwel te worden en dan over te moeten geven. De angst is z’n leven compleet gaan beheersen. Als je in de bloei van je leven zit is dat heel vervelend.’’ Dominique herinnert zich dat zijn klachten begonnen na het sporten: ‘’Hij sportte veel en merkte dat hij twee keer na het sporten flauw en misselijk werd. Hij was gaan sporten zonder te gaan eten. De eerste keer gebeurde dat toen hij in de ochtend een stuk had gefietst, de tweede keer toen hij in de sportschool een cardio test deed. Het misselijke gevoel overviel hem toen hij met de inspanning stopte. Dat was een hele duidelijke oorzaak voor de ontwikkeling van zijn angststoornis. Het gevolg daarvan was dat hij dubbele porties ging eten voor het sporten, omdat hij een nare ervaring had toen hij niet had gegeten. Dit werd echt dwangmatig. De behandeling richtte zich toen daar op, het controlegedrag stoppen.’’

Veel therapeuten en artsen zijn niet bekend met emetofobie terwijl veel mensen hieraan lijden. Hoe kan dat?

Emetofobie is niet opgenomen in het handboek voor de classificatie van psychische stoornissen, vertelt Dominique: ‘’In vaktermen noemen we die de DSM. Daar staat emetofobie niet in als aparte diagnose. Dat maakt het lastig een cliënt te diagnosticeren met emetofobie. Daarnaast heeft emetofobie grofweg drie uitingsvormen: iemand is bang om zelf over te geven, iemand is bang over te moeten geven in het bijzijn van anderen of iemand is bang iemand anders te zien overgeven.’’ Volgens Dominique zijn deze drie uitingsvormen onder andere psychische stoornissen thuis te brengen. ‘’Als iemand die bang is om te moeten overgeven in het bijzijn van anderen, dan kom je al gauw in de hoek van de sociale angst en dan kan je emetofobie daar onder plaatsen. In de behandeling is dan ook iets nodig dat daarop lijkt. Als iemand bang is voor de lichamelijke sensaties die overgeven veroorzaakt, dan kan het zijn dat iemand er heel erg dwangmatig mee omgaat door heel veel te controleren. Dan kan het een dwangstoornis zijn, in vaktermen obsessieve-compulsieve stoornis. Daarnaast kan iemand in paniek raken van lichamelijke sensaties die lijken op de lichamelijke sensaties die je ervaart als je moet overgeven. Dan kom je in de hoek van de paniekstoornissen.’’ Volgens Dominique ligt het er dus ook maar net aan hoe een cliënt zijn klachten presenteert.’’

‘’Misschien dat het tijd wordt dat emetofobie opgenomen wordt als aparte stoornis in het handboek. Voor de behandeling denk ik niet dat het nodig is, maar voor de bekendheid en het starten van onderzoek is het denk ik wel noodzakelijk. Het is namelijk een serieuze fobie die iemands leven volledig in beslag kan nemen. Daarvoor moet een huisarts of therapeut kunnen signaleren wat het is.’’

In deze video vertelt Youtuber Jill van Dooren, beter bekend als Croco Jill, hoe emetofobie bij haar is ontstaan en hoe het haar leven beïnvloedt.

5) Hoe help je iemand in je omgeving die lijdt aan emetofobie?

Met onderstaande tips van Dominique kan je een emetofoob in je omgeving helpen.

1) Bagatelliseer het niet

Realiseer je dat iemand die een angststoornis heeft, vaak kampt met grote schaamte voor zijn of haar klachten. Wat vooral niet helpt, is om tegen iemand die geen alcohol durft te drinken te zeggen ‘’joh, klets niet uit je nek. Iedereen drinkt toch een wijntje, stel je niet zo aan. Of ga maar eens flink overgeven, dan zal je zien dat het niet zo erg is.’’ Dat helpt absoluut niet. Toon begrip. Dat helpt een emetofoob.

2) Ga niet teveel mee in de dwanghandelingen

Begrip tonen is belangrijk, maar sla daar niet in door. Probeer een balans te vinden tussen begrip tonen en het doorbreken van het dwanggedrag. Ga niet te veel mee in het dwanggedrag. Dit kan makkelijk ontstaan rondom eten bijvoorbeeld. Als iemand met een grote angst voor overgeven je opdraagt geen boodschappen meer te doen omdat hij of zij bang is dat je iets meeneemt dat bedorven is en jij daar mee in stemt, houd je het dwanggedrag alleen maar in stand. De omgeving doet het vaak uit alle goede bedoelingen, maar effectief is het niet. ‘’Nee inderdaad, ik breng je wel. Je moet niet de bus in gaan nu’’ of ‘’Nee, je kan inderdaad beter niet naar buiten gaan nu. Misschien word je wel ziek.’’ Dat helpt iemand met enorme angst niet en zal niet bijdragen aan vermindering van de angst.

3) Houd het eetpatroon van een emetofoob in de gaten

Ondergewicht komt bij mensen met emetofobie regelmatig voor, omdat zij door hun angst minder vaak eten en bepaald voedsel vermijden. Ondergewicht is bij deze fobie wel begrijpelijk, maar zorgt voor een slechte conditie, lusteloos gevoel en de angst neemt toe. Ga met diegene in gesprek en spreek een doel af: wat wil je samen met de emetofoob bereiken qua gewicht en voedingspatroon. Daarnaast zijn er verschillende forums waarop een emetofoob met lotgenoten kan praten. Bied die mogelijkheid aan. Herkenning is belangrijk voor een emetofoob. Stimuleer de emetofoob: iedere hap is een overwinning!

6) Wat voor therapieën zijn nuttig bij emetofobie?

Emetofobie is te behandelen. Voor de behandeling van emetefobie zijn verschillende behandelmethodes mogelijk. Afhankelijk van de oorzaak van de klachten bepaalt de therapeut welke behandelvorm het meest effectief is.

Cognitieve gedragstherapie

Cognitieve gedragstherapie is een van de meest aangewezen vormen van therapie bij angststoornissen. Dat geldt zeker ook voor emetofobie. Cognitieve gedragstherapie is een vorm van psychotherapie, waarbij de therapeut met de cliënt onderzoekt wat de gedachten zijn rondom het misselijk zijn en overgeven. De therapeut leert de cliënt de gedachten die niet helpen om te zetten naar helpende gedachten. Daarnaast richt deze behandeling zich ook op het stoppen van het ‘veiligheidsgedrag’. Zo hebben sommigen emetofoben altijd een flesje water op zak, een rol pepermuntjes bij zich of een plastic tasje. Cliënten doen dit uit controledwang, maar moeten leren deze controle los te laten. Een therapeut kan er ook voor kiezen cognitieve gedragstherapie in combinatie met exposure aan te bieden. Bij exposure stelt de cliënt zich bloot aan de lichamelijke sensaties die hij of zij ervaart door de angst. Bij iemand die bang is voor bedorven voedsel kan exposure bestaan uit het drinken van melk die een dag over datum is. Een cliënt die bang is om iemand anders te zien overgeven, kan samen met een therapeut beeldmateriaal bekijken van iemand die moet overgeven. De cliënt zoekt de situaties op die hij of zij liever vermijdt. Door de situaties op te zoeken, went een emetofoob aan de lichamelijke sensatie en het verdragen daarvan. Op en duur wordt de angst daardoor minder.

EMDR

EyeMovement Desensitization and Reprocessing (EMDR) is een andere behandelmethode die gericht is op het verwerken van een trauma. Als een traumatische ervaring oorzaak is voor de ontwikkeling van emetofobie, kan EMDR effectief zijn. Door deze methode wordt de cliënt geconfronteerd met de situatie als traumatisch werd ervaren. De herinnering wordt in de loop van de tijd minder krachtig, waardoor de lichamelijke sensaties minder worden bij gedachten aan overgeven. In sommige gevallen is EMDR alleen voldoende om van de overgeefangst af te komen, maar meestal wordt EMDR toegepast in combinatie met cognitieve gedragstherapie.

Angstbehandelcentrum IPZO is gespecialiseerd in angstbehandeling en traumaverwerking. Zij bieden bovenstaande behandelingen aan. Ook ontwikkelde ze een website met exposuremateriaal. Exposure kan onderdeel zijn van de behandeling. Overleg altijd eerst met een therapeut of exposure de aangewezen behandeling is voor de klachten.

7) Wat kan je verder doen?

ü Denk jij dat een vriend, vriendin, familielied of iemand anders in je omgeving kampt met emetofobie? Laat hem of haar de diagnosekaart van Stichting Emetofobie zien.

ü Wil je iemand met emetofobie in je omgeving steunen, maar weet je niet hoe? Margaret Massop schreef het boek ‘’Misselijk van angst’’. In dit boek beschrijft ze op heldere en toegankelijke wijze over leven met een fobie voor overgeven. Naast uitleg over de theorie lees je in dit boek verhalen uit de praktijk en tips. Dit boek wordt door lezers ervaren als de ‘emetofobiebijbel’.

‘’Voor mensen die met dit probleem leven waaronder ikzelf is het zeker een aanrader. Het toont aan dat er nog veel mensen zijn die met hetzelfde doorworstelen. Er staan goede tips in en inzichten die je helpen om het langs een andere kant te bekijken! Ik heb het boek in één ruk uitgelezen.’’

‘’Het boek is erg duidelijk, herkenbaar en heel open. Ik heb meteen een marker gepakt en alles gemarkeerd wat ik herkende, en ik bleef maar strepen! De uitleg is heel erg duidelijk en er staan veel ervaringen in. Een "must" als je emetofoob bent of denkt dat je het bent, maar niet zeker weet.’’

'Het boek is compleet, heel leesbaar en zeer to-the-point. Het zal voor veel mensen, inclusief therapeuten, een eye-opener zijn.'

- Prof. Dr. Theo Bouman en Dr. Wiljo van Hout, Rijksuniversiteit Groningen

ü Angstbehandelcentrum IPZO biedt live exposure aan. Dit is een educatieve sessie van anderhalf uur waarin emetofoben krijgen uitgelegd hoe overgeven een onderdeel is van ‘’de schoonmaakmachine’’ van het lichaam. Ook wordt uitgelegd hoe reflexen werken, waarom de maag geen interesse heeft in overgeven en wat de toegevoegde waarde is van een kokhalsreflex. De ervaring leert dat cliënten dit als zeer relativerend ervaren en dat zij na anderhalf uur altijd de persoon die komt uitleggen en overgeven een hand op de rug durven te leggen tijdens het overgeven. Kijk voor meer informatie op de website van Angstbehandelcentrum IPZO of bel 088-7001100 voor informatie.

ü De Angst, Dwang en Fobie stichting heeft een zelftest ontwikkeld om te testen in hoeverre je last hebt van angst. N.B. het gaat om een test en niet om een diagnose. Ga bij twijfel of voor hulp naar je huisarts.

ü In Nederland zijn stichtingen die zich inzetten voor meer bekendheid en begrip van emetofobie, het stellen van betere en snellere diagnoses en het bevorderen van wetenschappelijk onderzoek. Ook hebben deze stichtingen forums waar lotgenoten elkaar kunnen vinden. Wijs een emetofoob hierop.

4) Expert aan het woord– Interview met cognitief gedragstherapeut Dominique Huzen